A National Literature
Keynote address given by Sema Kaygusuz
First presented at the EWWC Izmir, Turkey
Sema Kaygusuz Keynote text: “A National Literature”
‘Dignity first, then art…
This essay is but a short overview comparing people’s psychological nature with the structure of national literature. Nationalism and patriotism are designs of the state. During the Late Ottoman period and early Turkish Republic an ideological literature sprang up that served National Literature and the purpose of deliberately reassociating people with their Turkic roots. However, these movements benefited political aspirations and not literature itself. A person with a vocabulary can only make sense of their world when they are part of a dialogue. A person shares their language. And just as this language identifies them as a local, at the same time it makes them a citizen not just of their own country but of the world. The system at one time strove to separate populations from one another by way of nationalistic convictions, whereas now the capitalist concepts of a single culture and centralisation makes artists into local citizens in their own parts of the world. In this context the independence of the artist and the individuality of the piece of work can never be completely trustworthy. Just as the ideologically motivated writer may just be an office worker; so the writer of today who is reduced to being a local representative cannot progress further than being a parrot that repeats what is desired to be heard.
Probably one of the most striking moments in which a person becomes aware of themselves as a being with the power of speech is when they find themselves listening to or conversing with another person. When a person engages in conversation they not only create the words but also create time and space in a new dimension. What is heard and what is said is not just a result of having been in that place at that time but instead is stamped with the very words that were spoken in those moments.
The incomparable German poet Hölderlin puts it like this in his verse:
‘Man has learned much since morning,
And has named many forms in the sky
For we are a conversation and can listen
to one another’ [Friedensfeier (1801-1803), third print, last stanza]
So what are these forms in the sky and what is this common source that induces us to hold ‘a conversation’? Our common spirituality or geography, civilisation, culture or our shared language? If it were up to me I would say that it is our common spirituality that makes us enter into conversation. I’m talking about a common spirituality that transcends all other uniting factors such as language or country.
Whenever a person, as a being with the power of speech, becomes the object of a narrative they become, at the same time, the narrative’s metaphor and literature transforms not just the person but all things in the world into significant objects. Even if the object of the narrative is a stone, that stone ‘is by itself a stone representing everything’. Just as wherever a person looks they will see their own essence reflected, so every writer/narrator, at the same time, draws attention to a universal essence. What is more a person does not just speak with language but with their entire existence. They speak with their hands, their eyes, the motion of their body, with the rising and falling cadence of their voice and, most importantly, they speak with their memory.
Years ago I went to a night club on the beautiful Greek island of Rhodes. It was four o’clock in the morning, everyone in the club was drunk, dancing and enjoying themselves. At one point I went to the lavatory and met a woman crying at the sinks. As I was washing my hands at the sink our eyes met. The distress on the woman’s face was very familiar to me. With the meeting of our eyes the woman began to speak without drawing breath. As you know, words are at the same time lyrics. Whilst listening to that woman, I not only heard the drunken slurring of Greek words, instead I heard a musical story of rhyming ‘s’ sounds. And of course, I couldn’t understand a word. The woman spoke so quickly that I didn’t have an opportunity to tell her that I didn’t understand Greek. In any case within a few seconds I realised that all she wanted was to talk to a stranger, an ‘other’ person. The woman’s speech went on for minutes. During this few minutes’ remonstration with her voice full of bitterness, hurt and disillusionment I managed to make out, albeit falteringly, that her fiancée had bumped into his ex-girlfriend in the club and had lavished his attention on her and that the ex-girlfriend, sensing the opportunity had played up to this by flirting back. The thing that the Greek woman and I had in common was not language, but tone. Not words, but behaviour, the situation and the history of experience shared all up and down the Aegean coast, inked onto our bodies. Even if we had not had a real conversation we had had a meaningful coming together. Just like reading a very well translated literary text I was able to decipher her codes with my own cultural and linguistic codes.
The reason for my recounting this anecdote is to illustrate that translation is a natural act and before it became an intellectual effort it was a letting go, or a going ‘off-road’. I sometimes wonder, given that we have the skill to translate, whether there is a crumb of emotion left that in the world we haven’t translated from one language to another. As Hannah Arendt said, ‘The world is not human just because people came into existence, and it cannot be human simply because human voices echo within it; it only becomes human when it is the object of speech’ [H.Arendt, Men in dark Times, Harcourt Brace Jovanovich, San Diego, New York 1968 p.25]. Whilst this is the case which object of speech, be it an entreaty, a groan, a cry of delight, a curse or scream is still the same as it was at source? Which story that gives us the strength to push on towards the truth still remains connected exclusively with its source? As stories get translated again and again on their journey around the world it is our shared spirit that keeps them alive.
If the structure of National Literature can be understood from a shared language perspective, it occurs to me that no language can be defined by nationality. This is because language does not belong merely to those of the same race, but to communities. What is more, just as a language can contain repertories of borrowed words from other languages so can it play host to other languages that have melded into each other. For example, within the structure of Turkish there are reams of words borrowed from Arabic, Persian, Greek, Kurdish, French and English. On the other hand there is no intellectual benefit to be gained from hiding powerful literary texts away in the drawer marked ‘National Literature’. However, at this point I must take one precaution. I personally have no objection to the lyrical lexical composition of Turkish Literature being compared to Japanese Literature, which introduced incomparable literary genres to world literature; or to Chinese Literature, the first exponent of prose and essentially regarded at the progenitor of the novel. To the contrary, I see these characterisations as being the key to pluralism and diversity. What I do disagree with is the idea of a nation being incubated upon a literature as once literature is made into a vehicle the population begins to be drawn into social engineering.
Turkish Literature’s departure into Turkism is a prime example of the social engineering to which I have just referred. With the 1908 Constitutional movement of the late Ottoman period an out and out ‘National Literature’ movement was born which adopted as its principal the intention to take literature back to its early Turkic origin. This departure, which was ideologically motivated and based on the desire to return literature to its early national source, heralded the simplification of the language, the replacement of the aruz meter with the syllabic meter and tried to reflect local life in a nationalistic perspective. The literary efforts of this nationalistic movement were, paradoxically, influenced by French, Russian and English literature. Later on, alongside the social realist literature which highlighted the plight of certain communities there came, in the 1960s a departure towards Turkism led to the creation of Turkic-root oriented narratives recounting the angst felt concerning the population’s collective identity [For further information on this subject please read Murat Belge’s “Genesis-Büyük Ulusal Anlatı ve Türklerin Kökeni”]. This movement twisted historical events and wrote material brimming with native valour and disparaging to other countries. But despite its shallowness and transience, even in our times it is not hard to see the scars this movement left behind.
The highly motivated writers of this period surely contributed to the unprecedented hatred and xenophobia and the exclusionist attitude in language assumed towards those of minority religions or different ethnicity that is apparent in our country. They are also responsible for the attitude in our country that associated the Turk-Sunni coming together with an intellectual gene. Fortunately literature can only stay alive when it is authentic and unfettered. Despite all the intellectual assertions to the contrary, the fact that a strong Turkish literature has come into being today is due to the writers with intellectual dignity who have strengthened our literature. We are only able to speak of the respectable state of Turkish literature today thanks to the writers who have not been afraid to make their mark, who have contended with massacres, have turned their back on hardline sensitivities, made a stand against fascism, undermined culture, who have attacked the official version of history, have overthrown personal politics and who have put their guard up against all types of sexist, homophobic and heterosexist attitudes. If we are able today to write literary works with confidence and without apology it is only thanks to the efforts of our libertarian predecessors; writers who made writing into a an existential act.
If I were to have to talk personally of what drives my own writing I would quite naturally have to step outside the framework of national literature. In fact, all of the world’s writers are actually stateless. Like many of them, I too have a feeling of separation that cannot be alleviated, a deep feeling of exile and disquietude within stemming from feeling cut off from nature. I too feel the discord of not being able to conform to hierarchical time and the resulting sensation of innate fragmentation that comes from this. On the other hand, when, as a being endowed with memory, I try to create for myself an intellectual framework I find myself experiencing a narcissistically comforting feeling that comes from being an inhabitant of a geography that has deep historical roots spread from the Mediterranean basin to Mesopotamia and from the Middle East to Anatolia. In other words, thanks to something primeval I am able to confront the feeling of statelessness. This intellectual geography is, for me, made up of all the celestial religions, the Greek gods, the myths of Sumeria, the Persian poets and Arab philosophers, Jewish cabalists, Armenian legends, Kurdish dengbejs, Hellenic architecture, the horticultural skill of the early farmers of Rum who domesticated the vine, the traditional Shamanistic practices of the Turkmen tribes, Gypsy songs and the crafts and narratives of numerous peoples. But then the minute that I leave Turkey I am labelled absolutely and exclusively as a female writer who is Turkish and Muslim and I am only accepted by some literary circles if I bear these tags. The emphasis is always on these aspects. I am constantly subjected to questions about Islam. At the Ubud Festival in Indonesia they want me to talk about Sinbad, the great Arabian story teller. I get invited to debates on Islamophobia in Germany. In France, a country known for its secularity, I ended up having to discuss strong anti-secular stances from the viewpoint of a woman in a Muslim country for the newspaper Liberation. The issue here is not those particular subjects, but rather the fact that by way of these subjects I was reduced to no more than a ‘representative’. Whenever I managed to get past answering some of these questions I jumped at the chance of mentioning my own perspectives on literature with the agility of a cat pouncing upon its prey. It seems that, abroad, I have to cope with a false sense of Turkey fuelled by insufficient information and never-ending prejudice. As if the real issues in Turkey are not enough – the intellectual modelling, the language conventions forced upon us by nationalistic thinking, the simplistic attitudes induced by the power of mediocrity, the barbarity of popular culture, all the sexist attitudes I have to endure daily, the gulf that exists between writer and reader – is this not enough? I will say it, the fiction that is ‘country’ is to me an inner trouble and an outer burden that increases day by day. I do not want to be represented by it, or to be its representative. As a person who views all progress in this world as a result of people travelling and dicovering each other I still feel repulsed when I have to pass from the border of one country to the border of another.
At this very moment, when a writer may only enter another country with a passport and visa we should recognise that their freedom is being threatened and I feel that to respect that freedom is not just a simple matter of manners but is instead a moral stance. When we look through a framework of centralism and monoculture at an artist representing their work, that person is just a citizen. The lifestyle propounded by the postmodern capitalist society of today to all inhabitants of the world is nothing more than an institution made up of citizens. Therefore all the warm democracies the author encounters, such as publishing houses, cultural and artistic ideologists, editors and academicians do in fact have life-sustaining meaning.
We have to accept that all beautiful things we encounter are to be viewed with suspicion. The State is setting aside funds for literary translation, official ministries are supporting the cinema, international organisations are investing in enormous cultural projects and haute couture companies are opening art galleries. In this way all artistic endeavour is being taken under control. The artist who throws his lot in with the system as an allegiant citizen is being invited into a role as a conciliator who says what they want to hear. These artists…, who are not too badly behaved to make people feel uncomfortable, deluded enough to inspire sympathy and who are insane in an almost sane way… This hidden domestication is what really threatens our times. A domestication that begins with the nation and comes to fruition with citizenship. However, we have to remember that if artefacts plundered from Afghanistan are being displayed in an European museum this means that the shadow of international war has fallen on every treasure and will continue to do so. At this time the dignity of the creators of art are far more indispensable than the objective beauty of art. If we are to continue to name the celestial objects as Hölderlin entrusted us to, then first we must stand firm in our dignity and then we must, all of us together, be the very conversation itself.
Translated by Caroline Stockford
Below is text of the keynote speech given by Sema Kaygusuz in Turkish:
Önce haysiyet, sonra sanat…
Bu yazı, ulusal edebiyat çerçevesinin insanın ruhsal evreni ile kıyaslanınca
dar bir çerçeve olduğunu hatırlatmaktadır. Ulusçuluk, milliyetçilik
devletlerin projesidir. Geç Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti sırasında Milli
Edebiyat ve Türkleri kökenleştirmeye hizmet eden ideolojik bir edebiyat
türemiştir. Ne var ki bu akımlar edebiyata değil siyasi fikirlere hizmet
eder. Oysa ki bir söz varlığı olan insan, ancak bir diyaloğun parçası
olduğunda kendi dünyasını anlamlandırabilir. İnsan dilini paylaşır. Ve bu
dil gerçekte onu bir yerli yaptığı gibi, sadece kendi memleketinin değil
dünyanın yerlisi yapar. Vaktiyle ulusçu fikirlerle toplumları birbirinden
ayıran sistem, şimdiki tek kültürcü/merkeziyetçi kapitalist anlayışla
sanatçıları birer kendi yerinin yerlisi vatandaşlar haline getiriyor. Bu
bağlamda sanatçının bağımsızlığı, sanat eserinin özgünlüğü daima
kuşkuludur. Nasıl ki ideolojik olarak güdülenmiş yazar, gerçekte sadece
memur ise; bugün yerel bir temsilciliğe indirgenen yazar da sadece
duymak istenileni aktaran bir evcilliğin ötesine geçemeyecektir.
İnsanın dilsel bir varlık olarak kendilik bilincine vardığı çarpıcı anlardan
belki de en önemlisi başkasını dinlediği, başkasıyla söyleştiği anlardır. Söyleşiye
katılan kişi, sözcükler eşliğinde zamanı ve mekanı yeni bir boyutta yeniden kavrar.
Dinlemek ve söylemek o sırada orada bulunmaktan öte, o sırada orada geçen sözle
damgalanmaktır. Almancanın eşsiz şairi Hölderlin’in dizelerinde şöyle geçer:
İnsan pek çok şey yaşadı
Ve birçok göksel şeyi adlandırdı
Bir diyalog olduğumuz
Ve birbirimizi duyabildiğimizden beri [Friedensfeier (bahar 1801-1803’ün sonu), üçüncü baskı son kıta]
Peki “birçok göksel şeyi adlandıran” bizi “bir diyalog” yapan ortak kaynak
nedir? Ortak ruhsallığımız mı, ortak coğrafyamız mı, uygarlığımız mı, kültürümüz
mü, yoksa ortak dilimiz mi? Bana kalırsa bizi bir diyolog yapan ilk düzlem, ortak
ruhsallığımızdır. Dilsel, ulusal bütün aidiyetleri aşan ortak bir ruhsallıktan söz
ediyorum.
Bir dil varlığı olarak insan ne zaman bir anlatının nesnesi olsa, aynı zamanda
o anlatının mecazı haline de gelir ve edebiyat sadece insanı değil dünyadaki bütün
şeyleri anlamlı bir özneye dönüştürür. Anlatının nesnesi taş bile olsa o taş ‘kendi
başına her şey olan bir taş’tır. İnsan nereye baksa kendi özünü gördüğüne göre her
yazar/anlatıcı aynı zamanda evrensel bir öze de dikkat çeker. Üstelik insan sadece
diliyle değil, bütün varlığıyla söyler. Elleriyle, gözleriyle, bedenin dansıyla, inişli çıkışla
sesiyle, en önemlisi belleğiyle de dile gelir.
Yıllar önce Yunanistan’ın güzel adası Rodos’ta bir gece kulübüne gitmiştim.
Saat sabahın dördüydü, klüpteki herkes sarhoş, eğleniyor, dans ediyordu. Bir ara
tuvalete gittiğimde lavabonun başında ağlayan bir kadınla karşılaştım. Ellerimi
yıkarken aynadan onunla göz göze geldim. Kadının yüzündeki keder benim için
çok tanıdıktı. Bu göz temasıyla birlikte kadın nefes almadan konuşmaya başladı.
Biliyorsunuz söz, aynı zamanda güftedir. O kadını dinlerken sarhoşlukla yayvanlaşan
bir Yunanca’dan çok daha fazlasını, “s” sesinin uyak düştüğü müzikal bir hikâyeyi
dinliyordum, elbette tek kelimesini anlamadan. Kadın o kadar hızlı konuşuyordu ki
ona Yunanca bilmediğimi söylemeye fırsat bulamadım. Zaten bir kaç saniye içinde
onun tek ihtiyacının bir yabancıya –başkası olan bir yabancıya- konuşmak istediğini
farketmiştim. Kadının konuşması dakikalar sürdü. Hırçın, yılgın, hayal kırıklığıyla
dolu bu birkaç dakikalık yakınma sırasında, nişanlısının kulüpte eski kızarkadaşına
rastlayınca bütün ilgisini ona yönelttiğini, öbür kadının da bu karşılaşmayı fırsat
bilerek adama ne cilveler yaptığını kılı kılına anlamasam da aşağı yukarı sezmiştim.
Yunanlı kadınla aramızdaki ortak şey dil değil, üsluptu. Söz değil tavır, hâl ve Ege
bölgesini baştan başa saran yaşantının bedenlerimize dövmelenmiş tarihiydi.
Aramızda gerçek bir diyalog olmasa da anlamlı bir kesişme vardı. Çok iyi çevrilmiş
edebi bir metni okur gibi, kendi kültürel, dilsel kodlarımla onun kodlarını kendime
deşifre ediyordum.
Bu anıyı anlatmamın sebebi çevirinin doğal bir eylem olduğunu, entelektüel
bir çaba olmazdan önce beklenmedik bir kapılma, hatta yoldan çıkma hali olduğunu
örnekleyebilmektir. Bazen merak ederim, çevirmenlik gibi bir maharetimiz varken
acaba dünyada bir dilden başka bir dile çevrilememiş bir duygu kırıntısı kalmış mıdır?
Hannah Arendt’nin dediği gibi “Dünya insanlardan oluştuğu için insani değildir, ve
sırf içinde insan sesi yankılanıyor diye de insani olmaz; yalnızca söylemin nesnesi
olduğu zaman insani olur.” [H.Arendt, Men in dark Times, Harcourt Brace Jovanovich, San Diego, New York 1968 s.25]
Hal böyleyken, söylemin nesnesi hangi yakarış, hangi
inilti veya sevinç, hangi ilenç veya haykırış, bize gerçeğe tahammül edebilme gücü
veren hangi hikâye sadece çıktığı kaynağa asılı kalır? Çevrile çevrile dünyayı
dolaşan hikâyelerin canlı kalma gücü, ortak ruhsallığımızdan ileri gelir.
Ulusal Edebiyat olarak çizilen çerçeve, dil birliği açısından anlaşılabilse de,
bence hiçbir dil ulusla tanımlanamaz. Çünkü dil soydaşlara değil topluluklara aittir.
Ayrıca bir dilin içinde farklı dillerden devşirme söz dağarcıkları olduğu gibi, iç içe
erimiş başka dilleri de konuk eder. Sözgelimi Türkçenin bünyesinde Arapçadan
Farsçaya, Rumcadan Kürtçeye, Fransızcadan İngilizceye oldukça geniş söz dağarları
mevcuttur. Öte yandan güçlü edebiyat metinlerini Ulusal Edebiyat çekmecesine
kaldırmanın pek bir zihinsel yardımı da yoktur. Yalnız, tam bu noktada bir önlem
almam gerekiyor. Lirik söz dizimleriyle Türk Edebiyatı, dünya edebiyatına eşsiz
edebi türler kazandıran Japon Edebiyatı veya ilk düzyazı metinleriyle aslında roman
türünün atası olan Çin Edebiyatı gibi tasniflere okur olarak şahsen bir itirazım
olamaz. Tam tersine bu tanımlamaları çoğulluğun ve çeşitliğiliğin anahtarları olarak
görürüm. Benim için itiraz noktası halkların edebiyatı üstünden bir ulus tasarlamak,
edebiyatı araçsallaştırarak toplum mühendisliğine soyunmakta başlıyor.
Türk Edebiyatı’nın geçirdiği Türkçü yönelimler, tam da sözünü ettiğim
toplum mühendisliğini kanıtlar niteliktedir. Geç Osmanlı dönemi 1908 Meşrutiyet
hareketiyle birlikte edebiyatta milli kaynaklara dönmeyi ilke edinen adlı adınca “Milli
Edebiyat” diye bir akım doğmuştur. Edebiyatta milli kaynaklara dönme düşüncesiyle
ideolojik olarak güdülenmiş bu yönelim, dilde sadeleşme, aruz vezni yerine hece
vezni kullanma, yerli hayatı yansıtma gibi milliyetçi bir perspektif sunar. Bu milli
hareketin edebi üretimleri paradoksal olarak Fransız, Rus ve İngiliz Edebiyatı’nın
etkisinde yazılmıştır. Daha sonra, toplumsal sorunları vurgulayan sosyal gerçekçi
edebiyatın yanısıra 1960’lı yıllarda doğan Türkçü bir yönelim var ki, o dönem yazılan
kitaplar Türkiye toplumunun kollektif kimlik endişesini açığa vururcasına Türklüğün
kökenlerine odaklı anlatılardan oluşur. [Bu konuda Murat Belge’nin “Genesis-Büyük Ulusal Anlatı ve Türklerin Kökeni” adlı kitabı çarpıcı bir incelemedir.] Tarihi unsurları saptıran, hamaset dolu,
başka milletleri aşağılayan bu akımın sığlığına ve gelip geçiciliğine rağmen nasıl
kalıcı izler bıraktığını günümüzde görmek zor değil. Toplulumumuzdaki Türk-Sünni
eşleşmesinin zihinsel bir gen haline gelmesi, önü alınamaz nefret, yabancı korkusu,
etnik unsurlara ve azınlık dinlerine karşı takınılan dışlayıcı dil ve düşmanlıkta, bu
dönemin güdümlü yazarlarının herhalde payı vardır. Neyse ki gerçek edebiyat ancak
özgür ve özgün olduğu sürece canlı kalır. Onca zihinsel dayatmaya rağmen bugün
güçlü bir Türk edebiyatı oluşmuşsa, edebiyatı taçlandıran bağımsız yazarların
entellektüel haysiyetleri sayesinde olmuştur. Zamanı incitmekten korkmayan,
katliamlarla yüzleşen, muhafazakar hassasiyetlere sırt çeviren, faşizme direnen,
kültürün altını oyan, resmi tarih algısında yara açan, kimlik politikalarını alaşağı eden,
her türlü cinsiyetçi, heteroseksist, homofobik düşünce biçimlerine karşı tetikte olan
yazarlar sayesinde bugün hatırı sayılır bir Türkçe edebiyattan söz edebiliriz. Eğer biz
bugün özgüvenle ve müdanasızca yazı yazabiliyorsak, vaktiyle yazıyı varoluşsal bir
eylem olarak gerçekleştiren özgürlükçü yazar atalarımız sayesindedir.
Kişisel olarak kendi yazarlık dinamiğimin kökeninden söz etmem gerekirse, doğal
olarak ulusal edebiyat çerçevesinin dışına çıkmam gerekir. Zaten dünyanın bütün
yazarları gerçekte vatansızdır. Ben de birçokları gibi teskin edilemez bir gurbetlik
duygusu, sürgünlük kederi, doğadan koparılmış olmanın iç sıkıntısı, sıradüzenli
zamana ayak uyduramamaya içkin parçalanmışlık duygusuyla uyumsuzluk
çekerim. Öte yandan, belleksel bir varlık olarak kendime zihinsel bir çerçeve
çizmeye kalkıştığım zaman, Akdeniz havzasından Mezopotamya’ya, Orta Doğu’dan
Anadolu’ya geniş ve tarihsel olarak köklü bir coğrafyanın yerlisi olmaktan ötürü
narsistik bir doygunluk duygusuyla teselli bulurum. Kısacası kadim olan sayesinde
yurtsuzluk duygusuna göğüs gerebiliyorum. Bu zihinsel coğrafya, bütün semavi
dinleri, temas ettiğim bütün Yunanlı tanrıları, Sümer’den kalan mitleri, İranlı şairleri,
Arap filozofları, Yahudi kabalistleri, Ermeni masallarını, Kürt dengbejlerini, Helen
mimarisini, zeytin ehli Rum çifçilerin doğa bilgisini, Türkmen boylarının Şamanistik
geleneklerini, Çingene şarkılarını ve daha nice halkın melekelerini ve anlatılarını
içerir. Gelin görün ki Türkiye’nin dışına çıkar çıkmaz, yalnızca ve yalnızca Türk ve
Müslüman bir kadın yazar olmakla işaretlenir bazı edebiyat ortamlarına sadece bu
işaretle kabul edilirim. Vurgu hep bu yöndedir. Sürekli İslamiyet konusunda sorulara
maruz kalırım. Endonezya’daki Ubud Festivalinde Arap masal kahramanı Sinbad’dan
söz etmemi isterler, Almanya’da İslamafobi tartışmalarına davet edilirim, laiklik
ilkesiyle tanınan Fransa’da Liberation gazetesinde Müslüman bir ülkede kadın olmak
gibi son derece antilaik bir yaklaşımı tartışmak zorunda kalırım. Mesele konular
değil, mesele bu konular aracılığıyla “bir temsilci”ye indirgenmektir. Aşmam gereken
sorulardan fırsat kalırsa, avına atlayan kedi çevikliğiyle bir çırpıda kendi edebi
anlayışımdan söz ederim. Türkiye’deki zihinsel kalıplar, ulusçu düşünüşün dayattığı
dil alışkanlıkları, vasatlığın iktidar olduğu basitleştirici tutumlar, popüler kültürün
kıyıcılığı, her gün uğradığım cinsiyetçi yaklaşımlar, yazarla okur arasındaki uçurum
yetmezmiş gibi, yurt dışında da sonu gelmez önyargılar ve eksik bilgilerle donatılmış
başka bir Türkiye algısıyla baş etmek zorunda kalırım. Diyeceğim, benim için ülke
denilen mevhum içimde bir dert, dışımda günbegün ağırlaşan bir kamburdur. Onu ne
temsil etmek isterim ne de onun tarafından temsil edilmek. Hele ki dünyadaki bütün
seyri halklardan halklara geçmek şeklinde algılayan biri olarak, bir ülkenin sınırından
başka bir ülkenin sınırına geçmek, benim için daimi bir hezimettir.
Tam da bu noktada bir pasaport ve ancak vizeyle başka ülkeye giriş yapan
yazarın her an tehdit altında olan bağımsızlığını tanımak ve o bağımsızlığa saygı
göstermek bana göre basit bir terbiye kuralı değil, ahlaki bir tutumdur. Yapıtını
temsil eden sanatçıya, merkeziyetçi ve tekkültürcü bir çerçeveden baktığımız
zaman görebileceğimiz kişi yalnızca bir vatandaş olacaktır. Bugünkü postmodern
kapitalist sistemin bütün dünyanın yerlilerine önerdiği yaşama biçimi, aslında sadece
vatandaşlık kurumudur. Dolayısıyla sanatçıyı dolaşıma sokan bütün kurumların,
yayınevlerinin, editörlerin, kültür ve sanat ideologlarının, akademisyenlerin samimi
demokratlıkları yaşamsal bir önem taşıyor.
Kabul etmeliyiz ki, rastladığımız bütün güzellikler kuşkulu. Devletler edebiyat
çevirileri için fon ayırıyor, resmi bakanlıklar sinemaya destek veriyor, uluslararası
organizasyonlar devasa kültür projelerine yatırım yapıyor, yüksek sosyeteye hizmet
veren giyim firmaları sanat galerileri açıyor ve böylece her yaratıcı eylem kontrol
altına alıyor. Vatandaşlık tabiiyetiyle sisteme paçasını kaptıran sanatçı, duymak
istenileni söyleyen uzlaşmacı bir role davet ediliyor. Huzursuz etmeyecek ölçüde
yaramaz, sempati duyulacak kadar çılgın, makul ölçüde deli sanatçılar… Çağımızı
tehdit eden işte bu gizli evcilleşmedir. Ulusla başlayıp vatandaşlıkla tamamına eren
evcillik. Ancak hatırlamalıyız ki Afganistan’da yağmalanan arkeolojik eserler bir
Avrupa şehrinin müzesinde sergileniyorsa, her güzelliğe uluslarası savaşların gölgesi
düşmüş ve düşecek demektir. Tam da bu noktada sanat taşıyıcısının haysiyeti, sanat
nesnesinin güzelliğinden çok daha elzemdir. Hölderlin’in emanet ettiği gibi göksel
şeylere ad vermeye devam edeceksek, önce haysiyetimize sahip çıkmalı, daha sonra
biz, hepimiz, beraberce diyaloğun ta kendisi olmalıyız.
Copyright: Sema Kaygusuz, 2013